Kadarè dhe fati i përbashkët i Italisë dhe Shqipërisë në Evropën e lirë dhe demokratike

"Jam shumë optimist. Gjithmonë pres një ndryshim, një Shqipëri ndryshe dhe besoj se kombi im së shpejti do të bëhet më i mirë nga sa mund ta imagjinoj. Është momenti ynë, shansi ynë. Ka shqiptarë në komandë dhe qeveri në disa vende të Ballkanit, nga Kosova në Maqedoninë e Veriut. Ne mbajmë me nder mbi supe, në këtë det, traditën më të vjetër letrare në botë, atë latine, dhe greke, djepin e parë të letërsisë. Midis brigjeve tona dhe tuajave filloi ëndrra evropiane e kulturës. Popujt mund të ndajnë ose bashkojnë, por ne jemi tashmë të ribashkuar, edhe nëse politika është më e ngadaltë.». 

Ja si iu përgjigj Ismail Kadarè gazetarit më 10 nëntor 2023. Shtyp Letizia Tortello. Në këto fjalë të shkrimtarit të madh shqiptar që na la pa marrë Çmimin Nobel për Letërsi, të cilin e meritonte plotësisht dhe për të cilin ishte nominuar disa herë, gjen një përzierje mençurie, një vizioni pozitiv për botën dhe krenarie të shëndetshme kombëtare. Atij i ishin dhënë edhe çmime të tjera, përfshirë Çmimin Mesdhetar për të Huajt, Çmimin Herder, Çmimin Ndërkombëtar Man Booker dhe Çmimin Princ të Asturias.

Në të njëjtën intervistë, Kadare kujtoi se Italia dhe Shqipëria kanë qenë të bashkuara për breza dhe se së bashku janë pjesë e ëndrrës evropiane. Në një intervistë me transmetuesin “Zëri i Amerikës” në nëntor 2006, Kadare shprehu mendimin e tij mbi përkatësinë e Shqipërisë në Evropë si më poshtë:

"Mendoj se vendi i shqiptarëve në Evropë është i natyrshëm dhe jo rezultat i propagandës, strategjisë apo shpikjes. Nuk ka kontinente të tjera të mundshme për shqiptarët përveç Evropës. Disa përmendin elementët orientalë që na karakterizojnë edhe ne. Tani, ky është rasti i disa vendeve të tjera, si Spanja për shembull, të ndikuara nga bota arabo-muslimane në sfera të ndryshme socio-kulturore, pas një bashkëjetese të gjatë. Askush nuk e ka vënë kurrë në dyshim përkatësinë e Spanjës në Evropë. E njëjta gjë vlen edhe për ne, që jemi më larg Lindjes sesa disa vende të tjera. Si pasojë, është e kotë të ngrihen kaq shumë pyetje rreth vendosjes sonë."

Në të njëjtën intervistë, Kadarè shprehu vizionin e tij për Evropën e popujve dhe identitetet e tyre si më poshtë:

Unë mendoj se identiteti shqiptar nuk bie ndesh fare me atë që quhet identitet evropian. Evropa është karakterizuar që nga origjina e saj nga një bashkim kombesh dhe jo nga shfarosja e tyre. Nuk ka një Evropë abstrakte, të përgjithshme. Nuk ka një Evropë siç rekomandohet nga doktrina komuniste: "Komunistët së pari; sovjetikët, lituanezët, gjeorgjianët ose armenët më vonë", siç thoshin dikur në kombet e Bashkimit Sovjetik. Jo, Evropa është konstituuar si një Evropë kombesh, dhe jo përmes anulimit të identiteteve. Si pasojë, nuk ka arsye për t'u shqetësuar nëse identiteti shqiptar, si një identitet themelor në Ballkan, është po aq i fortë sa identiteti grek ose sllav i Jugut. Prandaj, ne do të bëhemi pjesë e mozaikut evropian, të përbërë nga kontributet e secilit vend anëtar: identitetet e vendeve skandinave në Veri, të tjerave në qendër dhe të tjerave në Perëndim dhe Lindje. Ndoshta vendet perëndimore nuk kanë qenë gjithmonë bujare ndaj shqiptarëve, po flas për vështirësitë e mëdha që këta të fundit hasin gjithmonë në udhëtimin drejt Perëndimit. Duket se perëndimorët janë paksa përçmues ndaj varfërisë së shqiptarëve. Por i kujt është faji? Vështirësia e udhëtimit drejt Perëndimit nuk është një prerogativë ekskluzive e shqiptarëve, është po aq e vërtetë për një numër të caktuar vendesh. Por vitet e fundit gjërat kanë shkuar shumë larg për shqiptarët. Kam folur për këtë disa herë, Shqipëria duhet të marrë masa për të luftuar racizmin antishqiptar. Çdo komb evropian duhet të bjerë kambanën e alarmit kur vëren shenja të racizmave të ndryshëm, të cilët janë të gjithë të padrejtë. E përsëris, ne duhet të merremi me padrejtësitë që vuajnë njerëzit tanë, sepse edhe kjo mund të shndërrohet në racizëm ose të shkaktojë dhunë.

Kadareja gjithmonë e ka kultivuar ëndrrën evropiane edhe gjatë viteve të errëta të diktaturës së Enver Hoxhës, kundër të cilave shkroi një duzinë romanesh. 

Regjimi i Hoxhës fillimisht e kishte toleruar poetin dhe shkrimtarin e madh, por më pas diktatori komunist i pamëshirshëm dhe kokëfortë nuk i kishte rezistuar tundimit për të dashur ta vinte nën kontroll mendjen kritike të Kadaresë.

Vizioni i tij për botën ka qenë gjithmonë i guximshëm, i karakterizuar nga një besim i palëkundur në liri dhe demokraci dhe në denoncimin e totalitarizmit. “Letërsia autentike dhe diktaturat janë të papajtueshme… shkrimtari është armiku natyror i diktaturave.“.

Krahasuar me Orwellin dhe Kafkën, Kadarè është frymëzuar gjithmonë nga një vizion pozitiv i botës.

 Veprat e tij janë përkthyer në 45 gjuhë. Nga Enciklopedia Treccani marrim një listë të gjatë:

Frymëzimet djaloshare ("Frymëzime Rinore", 1954),  Kështjella (“Kalaja”, 1970; përkth. italisht. Daullet e Shiut, 1981; Nëntori dhe një kryeqytet (“Nëntori në një kryeqytet”, 1975); Muzgu i perëndive të stepës (1978; përkthyer në it.) Muzgu i Perëndive të Stepës, 1982; Ura me tri harqe (1978; përkthyer në it.) Ura me tre harqe, 2002),; Kush dhe solli Doruntinën? (1980; përkthyer në it.) Kush e solli Doruntinën përsëri?, 1989),; Concerto nuk të financon (“Koncert”, 1988); Dosja H.(1989; përkthyer në it.) Dosja O, 2022). Nuk ka dhjetor apo tjetër (“Nga një dhjetor në tjetrin”, 1991), Piramida (1992; përkthyer në it.) Piramida, 1995); Tre hapa drejt Kosovës (it. përkth.) Tri këngë funerale për Kosovën, 2003) Lulet dhe ftohta te marsit(it. përkth.) Lule të ftohta të prillit, 2005). Vajza dhe Agamemnonit ("Vajza e Agamemnonit"), Pasardhesi ("Pasardhësi"), 2006 Identiteti evropian i shqiptarëve – sprovë (“Identiteti Europian i Shqiptarëve”). Darka dhe gabuar (it. përkth.) Një ftesë për darkë tepër, 2012); Aksidente (2008; përkthyer në it.) Aksidenti, 2010); Dhe penguara: requiem për Linda B. (“L'impedita: requiem per Linda B., 2009); Darka dhe gabuar (2009; përkthyer në it.) Një ftesë për darkë tepër, 2012); Kukulka (2015; përkthyer në it.) Kukulla, 2017). Në tetor vepra do të publikohet nga Nave di Teseo:Kur një diktator telefonon“

Kadarè e ka dashur gjithmonë Italinë, e cila i ka dhënë çmime të ndryshme. Në vitin 2018, duke marrë Çmimin Nonino, Kadarè i përshkroi kështu marrëdhëniet midis dy vendeve tona.

"Kur Shqipëria u pushtua nga fashistët, Musolini e lajkatoi Tiranën me një sasi të pafundme lëvdatash. Ai arriti deri aty sa i quajti Italinë dhe Shqipërinë dy vende në ballë të Evropës. Pastaj Musolini kaloi dhe lëvdatat morën fund. Nën fashizëm, Dante dhe Komedia Hyjnore u studiuan, dhe gjëja e çuditshme është se lavdia e Dantes mbeti e paprekur edhe pas pushtimit sovjetik. Jo, Dante nuk u minua. Dhe Shqipëria, viktimë e regjimit më të egër stalinist në Evropë, vazhdoi ta donte Danten edhe më shumë se më parë. Letërsia është mbi çdo regjim, kjo është cilësia e saj. Më e mrekullueshme. Jam i nderuar dhe i prekur që ndodhem në Itali."